Vrij lezenprogramma’s met toevoegingen zoals het afbakenen van het boekenaanbod en het bijhouden van een leeslogboek hebben een positief effect op de algemene leesvaardigheid van leerlingen. Met name het afbakenen van het boekenaanbod is van belang; dit zorgt ervoor dat ieder kind een passend boek kan lezen. Positieve effecten van toevoegingen zijn er vooral voor leerlingen die het risico lopen op een taalachterstand. Dit blijkt uit een meta-analyse door de Erasmus Universiteit.
Minder vaardige lezers baat bij verrijkt vrij lezen
In de onderzoekspublicatie Verrijkt vrij lezen; Een meta-analyse van de effecten van toevoegingen aan vrij lezen hebben Stephan Merke, Lesya Ganushchak en Roel van Steensel van de Erasmus Universiteit 48 effectstudies geanalyseerd. De meta-analyse bouwt voort op eerder onderzoek naar vrij lezen, dat aantoonde dat met name enthousiaste lezers de vruchten plukken van vrij lezen, zij gaan hierdoor vaker lezen. Bij onwillige lezers heeft vrij lezen een negatief effect, zij lezen juist minder. De resultaten van de nieuwe meta-analyse zijn bemoedigend: door het vrij lezen te verrijken, gaan ook minder vaardige lezers vooruit.
Verrijkt vrij lezen neemt belemmeringen weg
Tijdens het vrij lezen zonder toevoegingen lopen leerlingen tegen een aantal belangrijke belemmeringen aan: ze vinden het soms moeilijk om zelf passende boeken te kiezen, ze voelen zich niet betrokken bij het lezen, ze hoeven geen verantwoording af te leggen over het lezen (waardoor dit te vrijblijvend is), en ze worden niet altijd in staat gesteld om te praten over de boeken die ze hebben gelezen. Door het vrij lezen te verrijken met toevoegingen als het afbakenen van het boekenaanbod, het bijhouden van een leeslogboek of hulp bij boekenkeuze proberen leerkrachten en onderzoekers deze belemmeringen weg te nemen.
Betere leesvaardigheid door afbakening boekenaanbod
De meta-analyse laat zien dat toevoegingen aan vrij lezenprogramma’s een positief effect hebben op de algemene leesvaardigheid van leerlingen. Met name als het boekenaanbod tijdens het vrij lezen wordt afgebakend om zo goed mogelijk aan te sluiten op het leesniveau van leerlingen, leidt dit tot een betere leesvaardigheid. Dit gaat in het bijzonder op voor leerlingen met het risico op een taalachterstand. Andere toevoegingen, zoals het bijhouden van een leeslogboek of hulp bij de boekenkeuze, hebben geen aanvullend effect.
Hulp of instructie van de leerkracht en het toevoegen van een ‘sociale component’ (zoals duo-lezen of boekgesprekken) lijken juist averechts te werken. Misschien onderbreken hulp of gesprekjes het leesproces als die tijdens het vrij lezen gebeuren. Tegelijkertijd is er veel variatie in de manier waarop die hulp/instructie en sociale component worden vormgegeven: meer onderzoek is nodig naar de vraag onder welke condities deze toevoegingen wel of niet werken.
Leesmotivatie en leesgedrag niet in meta-analyse
In veel studies die in de meta-analyse zijn betrokken werd alleen gekeken naar effecten op leesvaardigheid en niet naar effecten op leesmotivatie en leesgedrag. Nieuw onderzoek is nodig om ook het effect van (toevoegingen aan) vrij lezen op de leesmotivatie en het leesgedrag van leerlingen beter in kaart te brengen.