Een gunstig leesklimaat versterkt de autonome leesmotivatie: het lezen voor het plezier en persoonlijke betekenis. Ouders en vrienden en vriendinnen zijn de belangrijkste stimulans voor kinderen. Hiernaast leveren ook docenten een bijdrage. Zij kunnen fungeren als positieve rolmodellen, die de passie voor lezen op hun leerlingen overbrengen. 94% van de docenten vindt het belangrijk om het lezen van boeken en verhalen te stimuleren (Inspectie van het Onderwijs, 2022).
Lezende leerkracht is actieve leesbevorderaar
Het leesgedrag en het leesplezier van leerkrachten werken door in hun lessen. Leerkrachten die veel lezen in hun vrije tijd en een positieve houding hebben tegenover het lezen, besteden meer aandacht aan leesbevorderende activiteiten in de klas. Zij laten hun leerlingen vaker vrij lezen, organiseren vaker leeskringen, bespreken vaker boeken in de klas, delen vaker inzichten uit hun eigen leeservaringen met leerlingen, en raden hun leerlingen vaker boeken aan (McKool & Gespass, 2009). Ook lezen ze vaker voor. Leerkrachten die lezen plezierig vinden en dit vaak doen, hebben bovendien meer leerlingen in hun klassen die van lezen houden en dit vaak doen (Monitor de Bibliotheek op school basisonderwijs, 2023).
Leesplezier hoger bij leesbevorderende leerkracht
De leesstimulatie door docenten hangt positief samen met het leesplezier en de leesvaardigheid. Vijftienjarigen hebben meer plezier in lezen en boeken sterkere leesprestaties bij leerkrachten die laten zien hoe de tekst voortbouwt op hun voorkennis, die hen stimuleren om ideeën te uiten over de tekst en die hen helpen om de tekst te verbinden met hun belevingswereld (OECD, 2021).
Drie effectieve werkvormen voor motiverend leesonderwijs
Drie ondersteunende werkvormen zijn effectief om de autonome leesmotivatie te versterken bij zowel basis- als middelbare scholieren (De Naeghel, 2013; De Naeghel et al., 2014; Van Steensel et al., 2016; De Naeghel, Van Keer & Vansteenkiste, 2019):
* Docenten kunnen inzetten op de sociale relatie, opdat leerlingen zich persoonlijk met hen verbonden voelen. Dit kan door oprechte interesse te tonen in de leesvoorkeuren en het leesgedrag van de kinderen en hierover met hen in gesprek te gaan.
* Docenten kunnen inzetten op de autonomie, opdat leerlingen het gevoel hebben dat ze zelf keuzes kunnen maken. Dit kan door aandachtig te luisteren naar de boekvoorkeuren van de kinderen en hen de tijd te geven om een boek naar keuze te laten lezen (‘vrij lezen’).
* Docenten kunnen inzetten op de competentie, opdat leerlingen meer vertrouwen krijgen in eigen kunnen. Dit kan door uitdagende teksten te bieden op of vlak boven het niveau van de kinderen, een gevarieerd boekenaanbod samen te stellen, heldere verwachtingen te creëren, opbouwende en constructieve feedback te geven en tussen leerlingen te differentiëren, zodat het leesonderwijs op hun voorkeuren en niveau kan worden afgestemd.
Leescoach stimuleert leesmotivatie
Bijna de helft van de basisscholen in Nederland beschikt over een leescoördinator. Dit is een gespecialiseerde leesmeester of -juf, die de verantwoordelijkheid draagt voor het vormgeven van het leesbevorderingsbeleid, het organiseren en coördineren van leesbevorderende activiteiten en het ondersteunen van leerkrachten om de kwaliteit van hun leesinstructie te verbeteren. De aanwezigheid van een dergelijke leescoach heeft een positief effect op de autonome leesmotivatie van leerlingen in het basisonderwijs (De Naeghel, 2013).
