Voortgezet onderwijs
Wie vaak voor het plezier leest in de vrije tijd, is over het algemeen ook leesvaardiger. Uit PISA komt een sterk verband naar voren tussen het leesgedrag en de leesvaardigheid. Dit verband betreft zowel de algemene leesactiviteiten, zoals het lezen van fictie- en non-fictieboeken, stripboeken, kranten en tijdschriften, als online leesactiviteiten, zoals informatie zoeken, chatten en e-mails lezen en schrijven. Het positieve verband met de algemene leesactiviteiten is sterker dan met de online leesactiviteiten (Dood, Gubbels & Segers, 2020).
Hoeveel tijd jongeren besteden aan het lezen, doet er minder toe. Het verschil in prestatie tussen vijftienjarigen die ongeveer een half uur per dag en één uur tot ruim twee uur lezen is gering. Een minimale vrijetijdsbesteding aan lezen hangt dus reeds positief samen met de leesvaardigheid (OECD, 2011).
Basisonderwijs
Dezelfde verbanden zijn gevonden op de basisschool. Tienjarige leerlingen die vaker lezen voor het plezier buiten school, zijn leesvaardiger dan leerlingen die dit minder vaak doen (Expertisecentrum Nederlands, 2023). In groep 8 bestaat er ook een positief verband tussen het leesgedrag buiten school en de leesvaardigheid (Inspectie van het Onderwijs, 2022).
Groep 5-leerlingen die dagelijks 10 minuten lezen, boeken sterkere prestaties op begrijpend lezen dan niet-lezers. Ook het wekelijks uitlezen van één boek houdt positief verband met de leesvaardigheid. Langer lezen dan 10 minuten of wekelijks meerdere boeken uitlezen hangt niet samen met nog sterkere leesprestaties. Het maakt dus ook in het basisonderwijs vooral verschil òf kinderen lezen in de vrije tijd (Cito, 2014; Expertisecentrum Nederlands, 2023).
Een vroege start loont
Het effect van lezen in de vrije tijd werkt door tot op latere leeftijd. Kinderen die tussen hun 2e en 9e levensjaar beginnen met (voor)lezen voor het plezier, hebben tijdens de vroege adolescentie (11-13 jaar) beter ontwikkelde cognitieve vaardigheden en een hoger mentaal welzijn. Ze presteren beter op school en kunnen zich beter concentreren. Ook zijn bepaalde hersengebieden sterker ontwikkeld. Tot twaalf uur per week lezen lijkt optimaal: als kinderen meer tijd aan lezen besteden, scoren zij juist weer wat lager op cognitieve vaardigheden (Sun et al., 2023).
Kinderen die op tienjarige leeftijd regelmatig een boek of krant lezen, presteren op zestienjarige leeftijd sterker op woordenschat, spelling en rekenen. Het leesgedrag beïnvloedt de cognitieve prestaties sterker dan het opleidingsniveau van de ouders (Sullivan & Brown, 2013).
