Nederlanders pakken steeds minder vaak een boek op en brengen juist meer tijd door met digitale media. Met name onder kinderen en jongeren is de concurrentie van andere, digitale media groot. Hun vaardigheid om ‘diep’ te lezen is daardoor onder druk komen te staan.
Tijdens deze studiemiddag van het LeesbevorderingsLab – de eerste van een reeks – nemen we het begrip diep lezen onder de loep. Welke vaardigheden hebben kinderen en jongeren nodig om in de 21e eeuw met aandacht en begrip te kunnen lezen? Hoe verhoudt de leeservaring en het leesbegrip op papier zich tot die van digitale teksten? En kunnen digitale middelen ook ondersteuning bieden bij de diepgaande verwerking van teksten?
Tickets
Deelname aan deze studiemiddag is gratis. Je kunt de studiemiddag zowel fysiek bijwonen als (gedeeltelijk) via een livestream.
Let op: via de livestream is enkel het eerste deel van het programma bij te wonen: de lezingen van Roel van Steensel, Marloes Robijn & Inge van de Ven en van Niels Bakker. De workshops en de lezing van Paul van den Broek zijn alleen op locatie bij te wonen.
Totaal aantal plekken: Fysiek: 100 / Online: onbeperkt
De 21e eeuw heeft een nieuw leestijdperk ingeluid. In deze lezing zullen we ingaan op een ‘21e-eeuwse geletterdheid’, waarin de (lees)vaardigheden samenkomen die lezers nodig hebben om hun weg te vinden in de tekstuele veelheid en veelzijdigheid van de zogeheten aandachtseconomie. Van traditionele geletterdheid tot een creatieve geletterdheid, waarbij de lezer een metacognitieve leeshouding aanneemt en verschillende manieren van lezen en aandacht bewust kan inzetten, afhankelijk van het soort tekst en het leesdoel. Vervolgens zullen we dieper ingaan op de combinatie van verschillende leesstrategieën en het moduleren van aandacht: van close tot hyper. Hoewel literair lezen meestal geassocieerd wordt met close reading, zullen we laten zien dat het veel meer vormen kent, die in de 21e eeuw steeds belangrijker worden.
Digitaal lezen, anders lezen?
Niels Bakker
De opkomst van schermmedia heeft ingrijpende gevolgen voor het lezen. Digitale apparaten concurreren om de schaarse vrije tijd, en brengen risico’s met zich mee voor de kwaliteit van het lezen. Cultuurcritici en wetenschappers waarschuwen dat de aandachtspanne krimpt. Waar mensen teksten voorheen diepgaand doorgrondden, gebeurt dit tegenwoordig steeds vaker non-lineair, gefragmenteerd, vluchtig en oppervlakkig. Maar hoeveel empirische evidentie bestaat er voor deze ideeën? Lezen mensen boeken van het scherm werkelijk minder diepgaand dan van papier? Wat zijn de gevolgen van taskswitchen tijdens het lezen? En hoe kan het onderwijs inspelen op deze ontwikkelingen? In deze lezing presenteert Niels Bakker de resultaten van zijn proefschrift, dat hij op 25 maart 2024 verdedigt.
Diep begrip en standaard voor coherentie in de digitale leeswereld
Prof. dr. Paul van den Broek
Wat is lezen met diep begrip en hoe wordt dat -negatief of positief- beïnvloed door de digitale wereld? Lezen met begrip is het resultaat van een combinatie van onbewuste en bewuste processen. Bij diep begrip spelen met name de bewuste processen een grote rol, aangestuurd door de standaard voor coherentie die de leerling hanteert. PISA en andere toetsen laten zien dat Nederlandse leerlingen juist moeite hebben met diep begrip: het evalueren en integreren van en reflecteren op wat ze lezen. Belemmert digitaal lezen diepgaande verwerking van teksten of zijn er juist mogelijkheden om via digitale weg diep begrip te ondersteunen?
Ondersteuning van diep lezen: de rol van de docent en het medium
Begeleid Diep Lezen
Mira Beukering
In de gespreksmethode Begeleid Diep Lezen stimuleert een expertlezer de interpretatie van een literaire tekst door vragen te stellen over opvallende, literaire taal en verhaalelementen. De methode bestaat uit een serie van 5 lessen die is ontwikkeld voor en getest in de bovenbouw van het vwo. De lessenserie is gebaseerd op het principe van rolwisselend leren; hierbij demonstreert de docent de methode en biedt de leerlingen ondersteuning bij het aanleren van de vaardigheid, terwijl het initiatief gaandeweg steeds meer bij de leerlingen komt te liggen. In een activerende workshop doorlopen we in een notendop deze didactiek aan de hand van een kort verhaal.
Hoe begrijpen basisschoolleerlingen geschreven en gesproken teksten?
Brechtje van Zeijts
Hoe begrijpen kinderen geschreven teksten en gesproken teksten? Wat doen kinderen precies tijdens het lezen of luisteren? Om inzicht te krijgen in deze begripsprocessen, hebben we kinderen hardop laten nadenken tijdens het lezen en tijdens het bekijken van een talking-head video. Dit leverde vier profielen met een verschillende aanpak. In deze interactieve sessie worden de verschillende begripsprofielen besproken en gerelateerd aan het niveau van begrip. Welke aanpak is het meest effectief? Daarnaast zullen we bekijken of kinderen dezelfde aanpak gebruikten voor het begrijpen van geschreven en gesproken teksten.
Digitale ondersteuning van betrokkenheid bij boeken en verhalen
Leesrobot!? Gepersonaliseerde boekgesprekken tussen leerling en robot
Dr. Nina Sangers en Dr. Mike Ligthart
In deze workshop onderzoeken we op een hands-on manier ideeën, wensen en mogelijkheden omtrent de inzet van een leesrobot op school, waarbij een gepersonaliseerde interactie tussen leerling en robot centraal staat. We vertellen hoe wij werken aan de ontwikkeling van een leesrobot ter bevordering van de leesmotivatie en het tekstbegrip van leerlingen, we presenteren eerste resultaten van focusgroepen met basisschoolleerkrachten en we geven een vooruitblik op aankomend onderzoek. Daarnaast demonstreren we hoe de leesrobot interacteert met een gesprekspartner en verkennen we in samenspraak met het publiek verdere mogelijkheden die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een effectieve leesrobot.
Diep lezen op digitale apparaten: zo werkt het wél
Christiaan Coenraads
Wist je dat bepaalde groepen kinderen veel “dieper” lezen in digitale prentenboeken dan in papieren prentenboeken? Deze kinderen zijn in de digitale versie minder snel afgeleid en stellen meer vragen over het verhaal.
Maar dat geldt niet voor élke digitale versie van een papieren boek. De makers moeten wel de juiste digitale verteltechnieken gebruiken om dit effect te bereiken. Welke verteltechnieken dat zijn? Daarover gaat deze workshop.
Je krijgt voorbeelden te zien van de nieuwste generatie digitale prentenboeken. En je ziet de verrassende effecten die wetenschappers vonden voor deze digitale boeken. Af en toe zal dit ingaan tegen wat je dacht te weten, dus laat je verrassen. Tenslotte wordt je uitgenodigd mee te denken over de ontwikkelingen waar nu aan gewerkt wordt.
Niels Bakker is literatuurwetenschapper met een specialisatie in empirische methodologie. Hij promoveert in 2024 op een dissertatie over de vraag in hoeverre digitaal lezen anders lezen is. Niels werkt als onderzoeksspecialist voor Stichting Lezen, waar hij onder andere verantwoordelijk is voor Leesmonitor, een website met onderzoek naar lezen, leesbevordering en literatuureducatie.
Mira Beukering
Mira Beukering is docent Nederlands bij het Vossius Gymnasium in Amsterdam en doet met een NWO-promotiebeurs voor leraren onderzoek aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Daarnaast maakt ze deel uit van het LeesbevorderingsLab onder leiding van Roel van Steensel.
Paul van den Broek
Paul van den Broek onderzoekt de processen tijdens begrijpend lezen, wat daarbij mis kan gaan, en hoe onderwijs kan bijdragen aan leesontwikkeling. Hij was lid van het OESO-expertteam dat de PISA 2018 leestoets heeft ontwikkeld, is medetrekker van onderzoeken naar lezen in een digitale wereld, en mede-opsteller van Sturen op Begrip.
Christiaan Coenraads
Christiaan Coenraads is ontwikkelaar van digitale verhalen voor kinderen. Vanuit zijn bedrijf Het Woeste Woud ontwikkelde hij digitale prentenboeken voor o.a. de publieke omroep, educatieve uitgevers en CPNB.
De laatste jaren ligt zijn focus op het uitvinden van nieuwe digitale technieken. Zijn doel: de ervaring van diep lezen mogelijk maken op digitale apparaten. Coenraads werkt hiervoor samen met wetenschappers van over de hele wereld die zijn leesinnovaties testen op effectiviteit.
Mike Ligthart
Dr. Mike Ligthart is universitair docent Sociale AI aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij onderzoekt hoe sociale robots kinderen kunnen ondersteunen in een onderwijs- en gezondheidscontext, waarbij hij focust op het ontwerpen van gepersonaliseerde interacties tussen sociale robots en kinderen. Mike droeg eerder bij aan de ontwikkeling van een rekenrobot.
Marloes Robijn
Marloes Robijn is sinds 2019 werkzaam als onderzoeksmedewerker bij Stichting Lezen. Ze schreef het onderzoeksrapport ‘Aandacht voor diep lezen’ over 21e-eeuwse geletterdheid en houdt zich daarnaast bezig met meertaligheid en leesbevordering voor nieuwkomers. Naast haar werk bij Stichting Lezen is Marloes projectleider en secretaris bij IBBY-Nederland.
Nina Sangers
Dr. Nina Sangers is postdoctoraal onderzoeker binnen het LeesbevorderingsLab aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zij doet onderzoek naar leesbevordering in verschillende onderwijscontexten, waaronder de relatie tussen lezen en het leren van een tweede taal. Ook bekijkt zij hoe personaliserende en verhalende elementen in schoolboekteksten kunnen bijdragen aan leesmotivatie en tekstbegrip.
Roel van Steensel
Roel van Steensel is mede namens Stichting Lezen hoogleraar Leesgedrag aan de Vrije Universiteit en universitair hoofddocent Onderwijswetenschappen aan de Erasmus Universiteit. Hij doet onderzoek naar de ontwikkeling van leesvaardigheid en leesmotivatie van kinderen in verschillende leeftijdfasen, en naar de rol van het gezin en het onderwijs daarbij. Roel leidt het LeesbevorderingsLab aan de VU, doet veel onderzoek samen met maatschappelijke partners en is lid van de Taalraad, de kennistafel Effectief Leesonderwijs en de Erkenningscommissie Jeugdinterventies.
Inge van de Ven
Inge van de Ven is literatuur- en mediawetenschapper aan het departement Cultuurwetenschappen van Tilburg Universiteit. Eerder deed ze onderzoek aan UC Santa Barbara en het Institute of Advanced Study in Budapest. Ze schreef Big Books in Times of Big Data (2019) en met Lucie Chateau Digital Culture and the Hermeneutic Tradition: Suspicion, Trust & Dialogue (2024).
Brechtje van Zeijts
Brechtje van Zeijts is promovenda bij onderwijspsychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Haar promotieonderzoek gaat over begrijpend lezen op de basisschool. Ze onderzoekt hoe kinderen geschreven tekst en andere media begrijpen, en hoe we video’s op een effectieve en motiverende manier kunnen inzetten binnen het leesonderwijs.
In het LeesbevorderingsLab werken onderzoekers van de Vrije Universiteit samen met Stichting Lezen aan interdisciplinair onderzoek naar leesbegrip, leesmotivatie, leesonderwijs en leesbevordering. Bij het lab, dat wordt geleid door prof. dr. Roel van Steensel (hoogleraar Leesgedrag van Stichting Lezen), zijn tien onderzoekers aangesloten. De onderzoekers houden zich bezig met uiteenlopende vragen. Hoe kunnen tekstbegrip en leesmotivatie bij de overgang naar groep 3 effectief worden gestimuleerd? Draagt leesbevordering bij aan tweede-taalleren? Hoe kan de literaire leesvaardigheid van middelbare scholieren worden gestimuleerd? Wat bepaalt of iemand leest of niet? En kan met de inzet van digitale middelen de leesmotivatie worden bevorderd? Het LeesbevorderingsLab is in 2023 van start gegaan.
Delen
Neem een abonnement op tijdschrift lezen
Steeds op zoek naar sprankelende voorbeelden op het gebied van leesbevordering? Blijf op de hoogte en lees elk kwartaal ons tijdschrift Lezen.
Wij gebruiken cookies om onze website en onze service te optimaliseren.
Functioneel Altijd actief
De technische opslag of toegang is strikt noodzakelijk voor het legitieme doel het gebruik mogelijk te maken van een specifieke dienst waarom de abonnee of gebruiker uitdrukkelijk heeft gevraagd, of met als enig doel de uitvoering van de transmissie van een communicatie over een elektronisch communicatienetwerk.
Voorkeuren
De technische opslag of toegang is noodzakelijk voor het legitieme doel voorkeuren op te slaan die niet door de abonnee of gebruiker zijn aangevraagd.
Statistieken
De technische opslag of toegang die uitsluitend voor statistische doeleinden wordt gebruikt.De technische opslag of toegang die uitsluitend wordt gebruikt voor anonieme statistische doeleinden. Zonder dagvaarding, vrijwillige naleving door uw Internet Service Provider, of aanvullende gegevens van een derde partij, kan informatie die alleen voor dit doel wordt opgeslagen of opgehaald gewoonlijk niet worden gebruikt om je te identificeren.
Marketing
De technische opslag of toegang is nodig om gebruikersprofielen op te stellen voor het verzenden van reclame, of om de gebruiker op een website of over verschillende websites te volgen voor soortgelijke marketingdoeleinden.
