GRAPPIG EN INHOUDELIJK − Jörgen Apperloo is de bedenker van Vlogboek, het YouTubekanaal met bijna tweehonderd filmpjes over literatuur: inhoudelijke besprekingen en literatuurgeschiedenislesjes van een paar minuten. Scholieren, docenten en hoogleraren maken er gretig gebruik van. Apperloo: ‘Je kan én grappig zijn en iets inhoudelijks vertellen.’
Wat is je achtergrond?
‘Na mijn studie Nederlands heb ik onder andere gewerkt voor het Concertgebouw als producent en bij een softwarebedrijf. Steeds verdween na een paar jaar de uitdaging. Vrienden van mij die lesgaven, waren enthousiast over hun werk en ik besloot het onderwijs in te gaan. Naast mijn stage kon ik aan de slag op mijn oude middelbare school, het Fioretti College in Lisse, waar ik nog een paar mensen kende. Jörgen kan dat wel, dachten zij, en ik mocht voor de klas zonder ervaring. Het eerste jaar heb ik alle beginnersfouten wel gemaakt. Inmiddels geef ik zes jaar les, drie dagen per week, om ook tijd te kunnen steken in leuke ideeën. Het docentschap wordt niet saai. Klassenmanagement is geen probleem meer, de uitdaging is nu: hoe kan ik leerlingen nog beter maken?’
Hoe ontstond Vlogboek?
‘Het standaard schoolsysteem traint leerlingen vooral te doen wat docenten hun vertellen te doen. Wat leerlingen zich daar-door afvragen is: waarom moeten we dit leren, is het voor een toets? Een vrije opdracht waarvoor ze zelf verantwoordelijk zijn, kost hen moeite of ze hebben gewoonweg geen idee wat te doen. Je moet kaders, voorwaarden creëren. Zonder druk gebeurt er niks. Sommige leerlingen zijn wel goed in het zelf kiezen van titels voor hun lijst, halen ze zo uit de bibliotheek of uit de kast van hun ouders. Maar de meesten hebben geen idee waar ze moeten beginnen. Als ik een aantal boeken had besproken in de les, zag ik dat leerlingen daaruit titels kozen; het aanbieden van een voorselectie helpt. Zo kwam ik op het idee van Vlogboek, nu vijf jaar geleden. Ik wilde leerlingen er ook mee enthousiasmeren, laten zien dat boeken en films deel uitmaken van hetzelfde culturele landschap, dat het allemaal een vorm is van verhalen vertellen.’
Hoe pakte je het aan?
‘Ik ben begonnen met wekelijks een filmpje te maken waarin ik drie boeken besprak, waaronder klassiekers. Mijn eerste filmpje was gewijd aan Gelukkige slaven van Tom Lanoye; Dinsdag van Elvis Peeters en een boek van Simone van der Vlugt. Bewust kies ik niet thematisch, maar steeds een mix, zodat je ook twee andere titels meekrijgt als je op YouTube op een van die titels zoekt. Ik vertel kort iets over de inhoud, de hoofdpersoon en de premisse, en noem een paar elementen die me zijn opgevallen, of een citaat uit een recensie. Aan het eind verschijnen thematische verder lezen-tips in beeld. Vooraf schrijf ik het script woord voor woord uit. De beelden bedenk ik bij het monteren; bewegend beeld, bijvoorbeeld uit een boekverfilming, haal ik vooral van YouTube. Na tien filmpjes tipte ik voorzichtig collega’s. Ze reageerden enthousiast en ook leerlingen begonnen in de gangen ‘Vlogboek!’ te roepen als ze me zagen. Bij toetsen en mondelingen merkte ik dat ze veel aan de filmpjes hadden. Inmiddels ben ik ook filmpjes gaan maken over literatuurgeschiedenis. Die worden het vaakst bekeken, de populairste – over geestelijke literatuur in de middeleeuwen, met knipogen naar deze tijd in het beeldmateriaal – is de tienduizend hits voorbij. Ze worden veel in lessen gebruikt, ook op de universiteit, weet ik; soms stuurt een hoogleraar een bedankje. Inmiddels zijn de filmpjes wat langer en inhoudelijker dan in het begin, er zitten minder grapjes in, ik ben minder in beeld en ik heb geïnvesteerd in de technische kwaliteit. Ik richt me niet alleen meer op scholieren, het Vlogboekpubliek bestaat nu (vooral) uit twintigers, dertigers, onder wie veel docenten.’
Heb je ook de nominaties voor het Beste Boek voor Jongeren besproken?
‘Prijswinnaars en nominaties houd ik in de gaten, ik kijk vooral naar wat ik zelf wil lezen. Van een aantal genomineerden had ik al een filmpje gemaakt. Bij Zomervacht van Jaap Robben ben ik ingegaan op de metaforische titel: een zomervacht dient niet ter bescherming maar om weersomstandigheden toe te laten, wat ik verbond aan de relatie tussen de hoofdpersonages: twee broers. Ik noem overeenkomsten met Robbens eerdere boek Birk: het vertelperspectief van een jonge buitenstaander; een alleenstaande ouder; de drang om te verzorgen. En ik benoem het feit dat door de sfeervolle scènes en originele beelden de personages het clichématige ontstijgen.In mijn filmpje over Concept M van Aafke Romeijn heb ik de plot – mijns inziens de kracht van dat boek – centraal gezet. Een aantal leerlingen had het al gelezen voor hun mondeling. Het heeft iets wetenschappelijks, iets sciencefictionachtigs, daar houden veel leerlingen van. Wel denken sommigen bij dit boek: dat kan beter. Ze hebben een behoorlijk referentiekader: de beste Amerikaanse sciencefictiontitels maken de oversteek. Ook bij En ik was zijn held van Rindert Kromhout dacht ik: hier zijn lezers voor. De Tweede Wereldoorlog vinden leerlingen vaak interessant en ook homoseksualiteit kan natuurlijk een aansprekend thema zijn voor jongeren. Ik heb de inhoud van het boek en de historische context benadrukt: de invloed van politieke verschuivingen – de opkomst van nazi-Duitsland – op cultuur, op schrijvers, specifiek op de familie Mann en de vader-zoonrelatie daarbinnen. Het is gebaseerd op feiten, dat is goed voor de culturele bagage van leerlingen. Van Roza van Olivier Willemsen en De dag die nooit komt van Oliver Reps maak ik misschien ook nog een filmpje.’
Wat zou je nog willen ontwikkelen?
‘Met Stichting Lezen bekijken we mogelijkheden een serie filmpjes te maken over lezen, bestemd voor het voortgezet onderwijs: waarom vertellen we verhalen; iets over poëzie; misschien iets over de literatuurlijst. Een mix van eigen ideeën en resultaten uit wetenschappelijk onderzoek. Een beetje zoals Crash Course, een Amerikaans YouTube-kenniskanaal over vakgebieden als sociologie, psychologie, literatuur, opgericht door de broers John en Hank Green. Vlogbrothers, een ander YouTubekanaal van hen, inspireerde mij ook voor Vlogboek: o, zo kan je ook over literatuur praten, je kan én grappig zijn en iets inhoudelijks vertellen – ik leerde er iets van, wat ik altijd heel belangrijk vind.’
Verkiezing Beste Boek voor Jongeren
Tien boeken maken kans op de titel Beste Boek voor Jongeren, de prijs bij de Boekenweek voor Jongeren (20 t/m 29 september). Net als in de categorie Oorspronkelijk Nederlandstalig (zie dit interview), zijn er ook vijf genomineerden in de categorie Vertaald: 67 seconden, Jason Reynolds (vert. Maria Postema); De dag van Eden, Liz Flanagan (vert. Aleid van Eekelen-Benders); In dromen lieg je niet, Malin Persson Giolito (vert. Ron Bezemer); Mijn allerliefste schat, Gabriel Tallent (vert. Jan de Nijs); Wit konijn, rode wolf, Tom Pollock (vert. Esther Ottens). De winnaars worden bij de start van de Boekenweek voor Jongeren bekendgemaakt en ontvangen ieder een geldbedrag van € 2.500,-, dat in de categorie Vertaald gedeeld wordt door auteur en vertaler.
Dit artikel verscheen eerder in Lezen 3, 2019.
Website: Boekenweek voor jongeren