VERANTWOORD LEZEN IN DE PUBERTEIT – Nederlandse tieners, in de meest cruciale fase van hun leescarrière, zijn een lastig te bereiken groep. Na de overstap naar de middelbare school verliezen veel kinderen hun leesplezier, zo blijkt uit cijfers. Hoe kunnen ze met slim gekozen boeken voorbereid worden op de klassiekers, waarvan we hopen dat ze die later gaan lezen?
Voor tieners en hun docenten Nederlands is dat een belangrijke vraag. Er zijn slechts twee prijzen: die van het publiek (Jonge Jury) gaat meestal naar vlot schrijvende, goed verkopende auteurs als Mel Wallis de Vries en Heleen Vreeswijk; die van de vakjury (Gouden Lijst) naar jeugdliteraire meesterstukken, zoals een maand geleden naar Hoe Tortot zijn vissenhart verloor van Benny Lindelauf, met illustraties van Ludwig Volbeda. Dat is onmiskenbaar een magistraal werk over legerkok Tortot, die met minimale middelen zijn soldaten elke dag weer laat smullen en bevriend raakt met de jonge deserteur George, van wie de benen zijn afgehakt. Samen overleven ze het ene na het andere hachelijke avontuur. Maar het is de vraag of de onderbouw voor deze ironische en actuele kritiek op oorlog nu massaal de chicklit, de fantasy en de thrillers opzij gaat leggen.
Het hoeft misschien niet allemaal zo literair. Stap voor stap op een trap naar de literaire maan? Het is maar de vraag of het echt zo werkt. Voor alle leeftijden geldt hetzelfde: een boek moet direct aanspreken. Dan zijn we bereid om er meer moeite voor te doen. Natuurlijk lezen veel mensen graag ‘makkelijke’ boeken, maar we lezen uiteindelijk liever iets omdat we het interessant vinden. En zo doen we, bijna per ongeluk, literaire ervaring op. Geweldig natuurlijk, als het stiekem allebei kan.
Tieners lezen graag boeken waarin een hoop misgaat en dan de vraag volgt: wat zou jij doen? Boeken met een beetje seks, beetje pesten, beetje verboden ook al vinden ze dat nog best een beetje eng. Rauwe boeken, op het randje. En ook nog goed geschreven. Ze bestaan. In deze recente tienerboeken is het vragen om een literair ‘ongeluk’.
Borealis, Marloes Morshuis (Lemniscaat, 2016)
De Nederlandse Joppe is een van de honderdtachtig dertienjarigen die zijn ontvoerd naar een verborgen dorp op een berg in Alaska. Daar zullen ze de totale verwoesting van de aarde als gevolg van klimaatrampen afwachten en worden getraind om een nieuwe wereld op te bouwen. Op leven en dood. Borealis is een harde maatschappelijke jeugdroman in de traditie van Jan Terlouw, waarin Morshuis zelfs de dood van een favoriet personage niet schuwt.
Eilanddagen, Gideon Samson (Leopold, 2016)
Samson schrijft meestal voor achtstegroepers, maar ook brugklassers vinden de manier waarop hij over taboes schrijft erg spannend. In Eilanddagen krijgt de lezer het gevoel zélf onderdeel te zijn van een broeierige driehoeksrelatie. Met de spannendste eerste kus in de recente jeugdliteratuur.
Wie ik ben, Emiel de Wild (Leopold, 2015)
Terwijl zijn ouders zich druk maken om het vandalistische gedrag van hun zoon, worstelt scholier Jeroen zelf met een veel groter probleem. Zijn klasgenoot Jelmer heeft zelfmoord gepleegd en dat is Jeroens schuld. Wie ik ben heeft geen prijs gewonnen maar had in het rijtje bekroonde titels niet misstaan.
Het kankerkampioenschap voor junioren, Edward van de Vendel (Querido, 2015)
Misschien wel Van de Vendels grootste voltreffer is De gelukvinder (Querido, 2008), waarin hij het grotendeels echt gebeurde verhaal van een jonge Afghaanse vluchteling vertelt. In Het kankerkampioenschap voor junioren doet hij hetzelfde met de vijftienjarige patiënt Roy Looman, van wie Van de Vendel het verhaal van zijn strijd tegen die rotziekte swingend en humoristisch maar bovenal volstrekt levensecht opschrijft.
Alaska, Anna Woltz (Querido, 2016)
Ook zo’n schrijfster die het tienergenre in de vingers heeft en veel op de grens van groep acht en de brugklas schrijft. De hulphond Alaska is de bindende factor tussen brugklassers Sven en Parker, die allebei moeite hebben om een plek te vinden op hun nieuwe school, en overdag niets met elkaar te maken willen hebben.
Een Mann, Rindert Kromhout (Leopold, 2017)
Wie vooral bezig is met jongeren die niet graag lezen, zou bijna vergeten dat er ook leerlingen zijn die dat wél graag doen en zelf schrijver zouden willen worden. Voor die groep lezers is er de originele serie jeugdliteraire kunstenaarsbiografieën van Rindert Kromhout, waarvan Een Mann de nieuwste is, over Klaus Mann die zich als jonge schrijver in het onrustige München van het begin van de vorige eeuw in de schaduw voelt staan van zijn vader. Wat deze boeken zo uitzonderlijk maakt is dat ze niet zozeer over kunst gaan, maar over de makers en dat het vertelperspectief ligt bij kinderen in hun omgeving.
Er is geen vorm waar ik in pas, Erna Sassen (Leopold, 2017)
Sassen heeft haar vorm nu juist wél gevonden met dit boek. Er is geen vorm waarin ik pas verovert je zin voor zin met de wrange grappen en gênante missers van de zeventienjarige Tessel, die wat met haar getrouwde leraar Nederlands had. Gaandeweg wordt duidelijk dat de pijn die Tessel heeft veel groter is dan het verdriet om de beëindigde relatie.
De lovebus, Tjibbe Veldkamp (Querdido, 2017)
Cathelijn met de kinderwanten is in de schuurdiscotheek van Bar-dancing Boerema op zoek naar een gewillige jongeman. Ze is nieuwsgierig naar het ‘gevoel van twee’ en is duidelijk niet de enige. Twee omstanders kunnen de geschiedenis die zich dan ontwikkelt de volgende ochtend niet navertellen. Door de verrassende wendingen is deze als politiereconstructie opgezette jeugdroman ook nog eens razend spannend.
Jolanda van der Ven (37)
Leesbevorderaar: docent Nederlands aan het Mondriaan College in Oss, lid vakjury dlp
Raadt aan: De nachtspelers van Hilde van Cauteren (Davidsfonds), een boek dat aan de ene kant heel actueel over het winnen van stemmen en politieke beïnvloeding gaat en aan de andere kant sterke fantasy-elementen heeft ‘die jongeren echt aanspreken’.
Marlene Derksen (46)
Leesbevorderaar: vijftien jaar docent Nederlands geweest bij het Laurenscollege en het Marnixgymnasium in Rotterdam, runt nu huiswerkinstituut
Raadt aan: Zwarte zwaan van Gideon Samson, ook al gaat dat over groep acht: ‘meermalen voorgelezen in de klas, ze vinden de perspectiefwisseling, het open einde en het inktzwarte karakter van de hoofdpersoon fascinerend; wat wil je nog meer?’
Jörgen Apperlo (35)
Leesbevorderaar: docent Nederlands aan het Fioretti College in Lisse, boekenvlogger, jurylid Gouden Lijst
Raadt aan: Hoe Tortot zijn vissenhart verloor ‘natuurlijk, want het is een prikkelend en bijzonder geïllustreerd verhaal, dat met fantasievolle karakters en veel ironie de absurditeit van oorlog laat zien. Je zou er zelfs een les over de “alternative facts” van Trump uit kunnen halen.’
Dit artikel verscheen eerder in Lezen 2, 2017, auteur: Pjotr van Lenteren