BoekStart is uitgebreid. De aanpak om het lezen met baby’s en jonge kinderen te stimuleren is nu ook geïntegreerd in VoorZorg en Stevig Ouderschap, twee ondersteuningsprogramma’s van het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid die zijn gericht op ouders in een kwetsbare situatie. Verpleegkundigen die met het nieuwe BoekStartthemadossier werken, zijn enthousiast.
Heel trots was verpleegkundige Esther Huijsmans toen ze een video vertoonde van een van haar VoorZorgmoeders die haar baby aan het voorlezen was. Tijdens een hoorcollege, waarin het nieuwe BoekStartmateriaal werd getoond aan tweehonderd verpleegkundigen, kon ze laten zien hoe ze deze moeder had geënthousiasmeerd om zelf aan haar kindje voor te lezen.
‘Natuurlijk was het niet perfect, maar het feit alleen al dat zij voorleest, het aan haar kindje vertelt. Als je dat kunt bereiken met een VoorZorgmoeder, dan ben ik heel blij.’ VoorZorg is een intensief traject waarin kwetsbare moeders gedurende tweeënhalf jaar worden gekoppeld aan een vaste verpleegkundige. ‘In die tijd bouw je echt een vertrouwensband op,’ zegt Huijsmans.
‘Veel van deze vrouwen hebben al verschillende trajecten achter de rug en hebben weinig vertrouwen in de zorg. Ze hebben hulpverleners zien komen en gaan. Als VoorZorg-verpleegkundige blijf je voor langere tijd en sta je náást de moeder. Je kijkt waar je kunt bijsturen, maar hebt geen oordeel. Dat maakt een groot verschil.’
BoekStartcoaches
Voor BoekStart was het een logische stap, deze uitbreiding naar kwetsbare ouders, legt Marijke Bos van Stichting Lezen uit. ‘BoekStart bestaat nu twaalfenhalf jaar en heeft een landelijke dekking. Alle ouders met een pasgeboren kindje worden uitgenodigd om een BoekStartkoffertje op te halen en hun kindje in te schrijven in de Bibliotheek. Een aantal jaar geleden is er wetenschappelijk onderzoek gedaan naar deze aanpak. Daaruit kwam de aanbeveling voort: probeer meer kwetsbare ouders bij BoekStart te betrekken, want ouders die totaal niet bekend zijn met voorlezen, bereik je niet zo makkelijk. We zijn toen begonnen met het opleiden van BoekStartcoaches die op het consultatiebureau meedraaien. Zij spreken bezoekende ouders aan, nodigen ze uit in de Bibliotheek. Ze informeren of ouders wel eens voorlezen, vertellen dat je al jong met baby’s kunt praten, kunt zingen, kunt lezen. Dat werkt heel goed. Eind 2021 waren er al 139 BoekStartcoaches op 178 consultatiebureaus actief.’
De VoorZorgverpleegkundigen
Met de uitbreiding via de jeugdgezondheidszorg gaat de ondersteuning van ouders een stapje verder. ‘De VoorZorgverpleegkundigen hebben veel meer tijd tot hun beschikking dan de BoekStartcoaches,’ zegt Marijke Bos. ‘Zij bouwen een intensieve relatie op met kwetsbare ouders. Bovendien ligt de informatie die zij geven over lezen in lijn met de andere adviezen die worden gegeven over eten, slapen en spelen. Het is geïntegreerd in een langdurig traject en komt binnen via iemand die ze vertrouwen. Deze jeugdverpleegkundigen zijn ook getraind in het voordoen. Zij kunnen het voorlezen in stapjes aanbieden.’
Huisbezoeken
Merian Bouwmeester coördineert de programma’s VoorZorg en Stevig Ouderschap vanuit het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) en legt uit voor welke ouders deze interventies bedoeld zijn. ‘Bij VoorZorg moet je denken aan veelal jonge moeder met verschillende problemen, zoals huisvestingsproblematiek, financiële problematiek, complexe relaties, huiselijk geweld. Stevig Ouderschap is een lichtere variant, de groep die meedoet is gemêleerder. Aanstaande ouders kunnen binnenkomen langs verschillende routes: via de verloskundige, de huisarts, het maatschappelijk werk of het jongerenloket van de gemeente. De Jeugdgezondheidszorg-verpleegkundigen die deze programma’s uitvoeren, kijken tijdens de
huisbezoeken wat er nodig is om ouders bij te staan. Daarbij is er veel aandacht voor de ontwikkeling van het kind.
Het BoekStartdossier is een nieuw onderdeel in de toolbox die de verpleegkundigen tot hun beschikking hebben. Er zijn verschillende materialen ontwikkeld om het (voor)lezen ter sprake te brengen, zoals een quiz en een serie video’s.’
Praten over voorlezen
De handreiking die nu vanuit BoekStart is gedaan is, is heel erg bruikbaar, vindt Merian Bouwmeester. ‘Je moet veel meer doen en dieper gaan om deze ouders echt aan het lezen te krijgen. Er zitten veel moeders tussen die uit zichzelf niet zouden gaan lezen.’ Ook Esther Huijsmans vindt het nieuwe BoekStartdossier een waardevol hulpmiddel. Bij collega’s wordt het positief ontvangen, merkt ze. Ze werkte mee aan de pilot waarin het materiaal werd getest.
‘Met verschillende van mijn VoorZorgmoeders heb ik naar de voorleesfilmpjes gekeken. Daarin zie je bijvoorbeeld een moeder die haar baby van vier maanden oud voorleest. Na het kijken komt er van alles ter sprake. Hoe neem je je kind op schoot? Hoe kun je de reactie bij je kindje zien? Het fijne aan deze toolbox is dat je daarmee gelijk een gespreksonderwerp voor de huisbezoeken hebt. Je kunt praten over voorlezen, over boeken, over de Bibliotheek. Ook als het de eerste keer niet gelijk aanslaat, kun je erop terug blijven komen. Lukt het niet, dan zoek ik na een maand of na twee maanden opnieuw naar een ingang. Dan zeg ik bijvoorbeeld: ‘‘Ik heb een leuk boekje in de auto. Zullen we kijken hoe je kindje daarop reageert?’’
Voorleesroutine
Het belangrijkste vindt Huijsmans dat ouders ervaren dat voorlezen een momentje van rust en plezier kan bieden met je kindje. ‘Baby’s zijn nog helemaal niet bezig met wat er in een boek staat, maar het spelen met een boekje biedt wel plezier en ontspanning. Vervelen ze zich? Dan geef je een knisperboekje. De basis is dat je leert kijken naar je kind. Dat je stilstaat bij de vraag: hoe reageert mijn kindje? Wat kun je doen met een baby van deze leeftijd?
Tegelijkertijd ontwikkel je een waardevolle voorleesroutine voor later.’ Dat gaat niet altijd even vlot, maar soms zijn er mooie succesmomenten. ‘Zo zei laatst een moeder tegen mij over haar anderhalfjarige zoon: “Als hij niet luistert, dan heeft het toch geen zin om een verhaaltje voor te lezen?” In zo’n geval gaan we er samen voor zitten. Ik deed het voor, zij nam het voorlezen over. Toen ik op een later moment terugkwam, vertelde ze trots: “Laatst kon hij niet slapen, toen ben ik naast hem gaan zitten en heb ik een verhaal verteld.” Prachtig toch?
VoorZorg en Stevig Ouderschap
VoorZorg is een programma voor vrouwen in een sociaal kwetsbare positie. Het biedt een intensief traject van veertig tot zestig huisbezoeken door een vaste verpleegkundige. De bezoeken beginnen zo vroeg mogelijk in de zwangerschap en gaan door tot het kind twee jaar is.
Stevig Ouderschap is een korter traject voor gezinnen waar de omstandigheden zwaarder zijn dan gemiddeld. De onderwerpen die tijdens deze interventies aan bod komen, kunnen betrekking hebben op gezondheid, ontwikkeling van het kind, veiligheid, hechting, financiën, communicatie, het opbouwen van een sociaal netwerk, het gebruik van gemeenschapsvoorzieningen.